Orkiestra Dęta Tramwajarzy jako fundament polskiego filmu dokumentalnego

Orkiestra Dęta Tramwajów Warszawskich powołana została do życia już w 1926 r. Jej założycielem był ślusarz warsztatów wagonowych Wincenty Szlędak. Zespół liczył 60 muzyków i utrzymywany był w całości z budżetu zarządu Tramwajów Warszawskich. Orkiestra koncertowała głównie we własnej hali przy ulicy Młynarskiej 2 (będącej częścią kompleksu zajezdni tramwajowej R-1 „Wola”). Jednakże, grali oni też chociażby w trakcie ważnych uroczystości, w akademiach, w trakcie ogólnodostępnych koncertów czy w warszawskich fabrykach i zakładach pracy.

Rolę gospodarza i zastępcy dyrygenta zespołu pełnił Tadeusz Siennicki. Do roku 1939 orkiestra kierowana była przez kilku dyrygentów: Stanisława Trześniewskiego, Aleksandra Sielskiego oraz Leona Cymermana.

Leon Cymerman był kompozytorem i dyrygentem urodzonym 25 czerwca 1876 r. w Warszawie. Po zdobyciu wykształcenia w Instytucie Muzycznym uzyskał on tytuł Kapelmistrza Wojskowego. W trakcie I wojny światowej Cymerman kierował orkiestrą 2 Korpusu Polskiego w Ukrainie. Kolejne lata spędził jako dyrygent orkiestry I Dywizjonu Artylerii Konnej w Warszawie. Od 1923 roku objął funkcję drugiego (obok Aleksandra Sielskiego) dyrygenta Reprezentacyjnej Orkiestry Wojska Polskiego w Warszawie. Od 1925 roku przeszedł w stan spoczynku i w tym samym czasie podjął się funkcji dyrygenta orkiestry dętej Tramwajów i Autobusów Miejskich w Warszawie. Cymerman postawił orkiestrę tramwajarzy na bardzo wysokim poziomie. Stanowisko to kontynuował także po II wojnie światowej, ponieważ na czas okupacji niemieckiej działalność zespołu została zawieszona. Dyrygował orkiestrą do 1964 r.

W 1945 roku wznowiono pracę orkiestry a stanowisko dyrektora objął wówczas Adam Cichoń.

W 1960 roku pod kierownictwem reżysera Kazimierza Karabasza nakręcono film dokumentalny Muzykanci. Był to trwający około 9 minut krótkometrażowy film ukazujący próbę orkiestry dętej warszawskich tramwajarzy.

Nowy film reżysera Karabasza okazał się być przełomowym dla swojego gatunku z powodu sposobu rejestracji wydarzeń pozbawionej obowiązkowego dotychczas w polskich dokumentach komentarza. Zabieg ten pozbawił automatycznie narracji filmu ideologicznego przekazu. Film ten uznawany jest za fundament nurtu polskiego dokumentalizmu określanego mianem „Szkoły Karabasza”.

Polski filmoznawca Mikołaj Jazdon w swojej publikacji „Kino dokumentalne Kazimierza Karabasza” określił Muzykantów „arcydziełem filmowej sztuki dokumentalnej i jednym z najważniejszych polskich filmów”.

Krzysztof Kieślowski – znany przez branżę filmową na całym świecie polski reżyser sklasyfikował film Karabasza na swojej liście 10 najważniejszych filmów w historii kina, opublikowanej w brytyjskim magazynie „Sight and Sound”.

Muzykanci zdobyli ogromną pulę nagród zarówno na krajowych, jak i międzynarodowych festiwalach filmów krótkometrażowych i dokumentalnych, m.in.: Złotego Lwa św. Marka na MFFKiD w Wenecji, Grand Prix na MFFKiD w Lipsku, Nagrodę Główną na MFFKiD w Oberhausen, Syrenkę Warszawską czyli Nagrodę Klubu Krytyki Filmowej SDP, Złotego Smoka Wawelskiego czyli I nagrodę na Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Krakowie (zdobyta dwukrotnie) czy Golden Gate Award w San Francisco.

Ciekawostką związaną z tym filmem jest także fakt, iż przypadł on pewnemu holenderskiemu okuliście do gustu na tyle mocno, że postanowił on sprezentować całej orkiestrze nowe, przystosowane do czytania nut okulary. Sytuacja ta została nawet przytoczona w Polskiej Kronice Filmowej z 1962 roku.

Orkiestra Dęta Tramwajów Warszawskich funkcjonuje i gra do dziś. W 2017 roku odbyło się 90-lecie zespołu. Na tamten moment dyrygentem orkiestry był Zbigniew Pawelec a gospodarzem – Edmunt Osiński. Zespół składał się z 38 muzyków.

Wydarzenie celebrujące jubileusz poprowadziła aktorka i piosenkarka – Olga Bończyk wraz z ówczesnym dyrektorem działu Marketingu i Promocji Tomaszem Lewandowskim. W trakcie spotkania muzycy zostali uhonorowani jubileuszowymi statuetkami.